Tężec to choroba zakaźna wywoływana przez neurotoksynę produkowaną przez bakterię Clostridium tetani. Patogen bytuje głównie w glebie, kurzu i odchodach zwierząt. Dzięki szczepieniom przypadki zakażenia w Polsce występują rzadko, ale mimo to nadal stanowią poważne zagrożenie. Sprawdź, jak można zarazić się tężcem, jak rozpoznać chorobę i w jaki sposób chronić się przed infekcją.
Tężec – jak dochodzi do zakażenia?
Tężec wywołuje infekcja Clostridium tetani – beztlenową bakterią występującą powszechnie w środowisku – w glebie, kurzu oraz w odchodach zwierząt. Po przedostaniu się do organizmu patogen wytwarza silną neurotoksynę zwaną tetanospazminą. Toksyna rozprzestrzenia się przez włókna nerwowe do ośrodkowego układu nerwowego.
Bakteria przedostaje się do organizmu przez uszkodzoną skórę. Szczególnie niebezpieczne są:
- rany kłute, miażdżone, szarpane lub głębokie, które miały kontakt z ziemią, nawozem lub rdzą,
- rany powstałe w wyniku ukąszenia przez zwierzęta,
- rany po oparzeniach i odmrożeniach,
- rany nieopatrzone.
Clostridium tetani wytwarza przetrwalniki odporne na wysokie temperatury i środki dezynfekujące. Patogen nie przenosi się z człowieka na człowieka.
Profilaktyka tężca
Najskuteczniejszą metodą profilaktyki są szczepienia ochronne. Szczepienie na tężec jest w Polsce obowiązkowe. Podaje się je dzieciom i młodzieży w ramach kalendarza szczepień. Natomiast osoby dorosłe powinny przyjmować dawkę przypominającą co 10 lat.
Ocena stanu immunologicznego i kontrola skuteczności szczepień przeciwko tężcowi jest możliwa poprzez oznaczenie w surowicy krwi przeciwciał IgG – https://www.alab.pl/badanie/pc-przeciw-clostridium-tetani-igg-tezcowi. Badanie można wykonać np. w ALAB laboratoria w jednym z Punktów Pobrań dostępnych w całej Polsce.
Należy pamiętać, że przechorowanie tężca nie chroni przed ponownym zakażeniem. Dlatego tak ważne są regularne szczepienia ochronne.
Nie można zapomnieć również o profilaktyce poekspozycyjnej tężca. Obejmuje ona:
- oczyszczenie i zabezpieczenie rany (w tym opracowanie chirurgiczne, jeżeli jest to konieczne),
- podanie anatoksyny tężcowej lub immunoglobuliny tężcowej,
- podanie pojedynczej dawki szczepionki zawierającej toksoid tężcowy.
Dokładny przebieg profilaktyki poekspozycyjnej zależy od ryzyka zachorowania na tężec.
Kto jest najbardziej narażony na zachorowanie na tężec?
Do grup wysokiego ryzyka zachorowania na tężec należą osoby:
- nieszczepione lub z niepełnym schematem szczepień,
- dorosłe, które nie przyjmowały dawek przypominających,
- mające kontakt z glebą lub zwierzętami (np. pracownicy rolni, ogrodnicy, weterynarze).
Ponadto zagrożeni są pacjenci z przewlekłymi ranami (np. owrzodzeniami), osoby po oparzeniach oraz użytkownicy narkotyków dożylnych.
Jakie są objawy tężca?
Objawy tężca zależą od rodzaju choroby. Najczęstszym jest postać uogólniona. Typowe dolegliwości to:
- szczękościsk,
- uśmiech sardoniczny,
- skurcze mięśni szkieletowych,
- napadowe i bolesne skurcze dużych grup mięśniowych,
- przeprost mięśni grzbietu (charakterystyczne wygięcie tułowia w łuk),
- zaburzenia oddychania (na skutek skurczów mięśni oddechowych),
- objawy ze strony układu wegetatywnego (np. zaburzenia rytmu serca, zaburzenia termoregulacji).
Powyższe objawy tężca poprzedza tzw. okres zwiastunowy. Dochodzi do pogorszenia samopoczucia, pojawiają się wzmożona potliwość, bezsenność, niepokój i parestezje wokół rany.
Miejscowa postać tężca objawia się głównie sztywnością mięśni wokół rany. Tężec mózgowy prowadzi do zajęcia mięśni unerwianych przez nerwy czaszkowe. Natomiast objawy postaci noworodkowej to m.in. zaburzony odruch ssania i połykania, nadmierny krzyk. Zwykle jej przebieg jest ciężki.
Powikłania tężca to głównie złamania kości, rozpad mięśni, powikłania zakrzepowe. W wyniku choroby może dojść do niewydolności oddechowej, zatrzymania krążenia i zgonu.
●Po jakim czasie pojawiają się objawy tężca?
Okres wylęgania Clostridium tetani wynosi od 3 do 21 dni – zwykle około 7 dni. Im krótszy czas od zakażenia do pojawienia się objawów tężca, tym gorsze rokowanie.
Tężec to choroba, której można skutecznie zapobiegać poprzez szczepienia i odpowiednie postępowanie z ranami. Mimo rzadszego występowania w krajach rozwiniętych, nadal pozostaje zagrożeniem – szczególnie dla osób nieszczepionych. Objawy takie jak szczękościsk, sztywność mięśni i bolesne skurcze powinny skłonić do natychmiastowej konsultacji lekarskiej.
Bibliografia:
- K. Deptuła, Tężec — od urazu do choroby, objawy, leczenie, profilaktyka, https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/tezec-od-urazu-do-choroby-objawy-leczenie-profilaktyka/ [dostęp 03.06.2025]
- Z. Gliński, A. Żmuda, Tężec – ostra neuroinfekcja ludzi i zwierząt, Życie Weterynaryjne 2021, 96(5), s. 317–321
- A. Załęski, E. Kuchar, Profilaktyka poekspozycyjna tężca w zranieniach – zasady postępowania, Lekarz Wojskowy 2022, t. 100, nr 1, s. 7–11
—
Artykuł sponsorowany
