Gruźlica to poważna choroba zakaźna, którą wywołuje bakteria Mycobacterium tuberculosis. Najczęściej atakuje płuca, ale może również zająć inne narządy. Mimo dostępności skutecznych leków gruźlica nadal stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego na całym świecie.
Przyczyny i drogi zakażenia
Gruźlica przenosi się drogą kropelkową, najczęściej poprzez kaszel, kichanie lub mówienie osoby chorej. Bakterie przedostają się do powietrza i mogą być wdychane przez osoby znajdujące się w pobliżu. Do zakażenia nie dochodzi jednak przy krótkotrwałym kontakcie – ryzyko rośnie przy długotrwałym przebywaniu z osobą zakażoną, szczególnie w zamkniętych, słabo wentylowanych pomieszczeniach.
Czynniki ryzyka obejmują osłabiony układ odpornościowy, m.in. w wyniku zakażenia wirusem HIV, cukrzycy czy leczenia immunosupresyjnego. Gruźlica częściej rozwija się też u osób niedożywionych, żyjących w złych warunkach sanitarnych i mających ograniczony dostęp do opieki medycznej. Istotnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi choroby jest także palenie tytoniu.
Po wniknięciu bakterii do organizmu układ odpornościowy może je zniszczyć lub odizolować w tzw. formie utajonej. Osoba z gruźlicą utajoną nie ma objawów i nie zakaża innych, ale choroba może się uaktywnić, gdy odporność osłabnie. Dlatego test na gruźlicę warto wykonać, jeśli istnieje ryzyko zakażenia.
Objawy gruźlicy
Gruźlica płuc rozwija się powoli. Na początku objawy są niespecyficzne, co utrudnia postawienie diagnozy. Choroba może przez długi czas pozostawać nierozpoznana, a pacjent może być źródłem zakażenia dla innych. Pierwsze symptomy to ogólne osłabienie, niewielka gorączka, nocne poty i utrata masy ciała. Objawy te często są mylone z innymi chorobami.
W miarę postępu choroby pojawia się przewlekły kaszel, który utrzymuje się ponad trzy tygodnie. Kaszel może być suchy lub z odkrztuszaniem wydzieliny. Z czasem w plwocinie może pojawić się krew. Dolegliwości te są charakterystyczne dla gruźlicy płuc i powinny skłonić do pilnej konsultacji lekarskiej.
Gruźlica może zaatakować także inne narządy, np. węzły chłonne, kości, nerki czy ośrodkowy układ nerwowy. Objawy pozapłucne zależą od lokalizacji zmian i często wymagają specjalistycznych badań. W takich przypadkach postawienie trafnej diagnozy bywa trudniejsze i wymaga doświadczenia lekarza.
Diagnostyka gruźlicy
Podstawą w diagnostyce gruźlicy jest dokładny wywiad lekarski, badanie fizykalne oraz testy mikrobiologiczne. Lekarz może zlecić badanie plwociny w celu wykrycia obecności prątków gruźlicy. To jedno z najważniejszych badań, które potwierdza aktywną postać choroby. Plwocinę analizuje się metodą mikroskopową oraz hodowli bakteryjnej.
Obrazowe badania, takie jak rentgen klatki piersiowej, są pomocne w wykrywaniu zmian typowych dla gruźlicy płuc. Umożliwiają ocenę rozległości procesu chorobowego i pozwalają wykluczyć inne możliwe przyczyny objawów. W przypadku zmian w innych narządach stosuje się tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.
Test na gruźlicę, zwłaszcza w postaci testu tuberkulinowego jest użyteczny w wykrywaniu gruźlicy utajonej. Test Mantoux polega na wstrzyknięciu tuberkuliny pod skórę i ocenie reakcji po 48–72 godzinach. IGRA to nowoczesne badanie krwi, które nie wymaga powtórnej wizyty i jest bardziej specyficzne, szczególnie u osób zaszczepionych przeciw gruźlicy.
Leczenie gruźlicy
Leczenie gruźlicy opiera się na stosowaniu odpowiednio dobranej kombinacji antybiotyków przez długi czas, najczęściej przez sześć miesięcy. Najczęściej stosuje się izoniazyd, ryfampicynę, pirazynamid i etambutol. Terapia musi być prowadzona systematycznie, bez przerw, aby uniknąć lekooporności bakterii.
Pacjenci z gruźlicą aktywną, zwłaszcza płucną, są często izolowani na początku leczenia, by zapobiec zakażaniu innych osób. Po kilku tygodniach leczenia przestają być zakaźni, ale muszą kontynuować terapię aż do końca. Przerwanie leczenia lub nieregularne przyjmowanie leków prowadzi do nawrotów i rozwoju gruźlicy opornej na leczenie.
W przypadku gruźlicy lekoopornej konieczne jest stosowanie innych, silniejszych leków, często o większych skutkach ubocznych. Leczenie takiej postaci gruźlicy może trwać nawet do 2 lat. Dlatego kluczowe jest wczesne wykrycie choroby i konsekwentne przestrzeganie zaleceń lekarskich przez cały okres terapii.
Gruźlica a zdrowie publiczne
Gruźlica to nie tylko problem zdrowia jednostki, ale także zagrożenie społeczne. Osoby z nieleczoną gruźlicą aktywną mogą zakażać wiele innych osób. W środowiskach zamkniętych, jak domy opieki, więzienia czy schroniska, ryzyko rozprzestrzeniania się choroby jest szczególnie wysokie. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i szybka diagnostyka.
Szczepienie przeciw gruźlicy (BCG) chroni dzieci przed ciężkimi postaciami gruźlicy, takimi jak gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Nie zapobiega jednak zakażeniu dorosłych formą płucną. Dlatego test na gruźlicę oraz regularne badania kontrolne są istotnym elementem profilaktyki, zwłaszcza w grupach ryzyka.
Świadomość społeczna dotycząca gruźlicy jest wciąż niewystarczająca. Wielu chorych zgłasza się do lekarza zbyt późno, co utrudnia leczenie i zwiększa ryzyko zakażenia innych. Edukacja zdrowotna, dostęp do diagnostyki i skuteczne leczenie to kluczowe elementy w walce z tą chorobą.
—
Artykuł sponsorowany
